زلزله و مسیری به‌سوی ایمنی ساختمان‌ها
پیام اقتصاد: وجود گسل‌های فعال و لرزه‌خیزی پایتخت، ضرورت توجه به مسئله ایمنی در این کلانشهر را صدچندان می‌کند. از آنجایی که افزایش کیفیت ساخت و سازهای شهری، مهم‌ترین و اصلی‌ترین عامل کاهش خطرات ناشی از وقوع زمین‌لرزه و ارتقای تاب‌آوری شهری محسوب می‌شود، این مهم، در اولویت کاری معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران قرار گرفته است.
آنچه که مسلم است، ساختمان‌ها مهم‌ترین و اصلی‌ترین المان‌هایی هستند که هنگام وقوع زلزله، دچار آسیب می‌شوند و بیشترین خسارات نیز از تخریب آنها به شهر و شهروندان تحمیل می‌شود. در همین راستا، طی دهه‌های گذشته استانداردهایی برای ساخت بناها درنظر گرفته شده است. تدوین دستورالعمل‌ها، قوانین و مقررات ساخت، ارتقای کیفیت مصالح ساختمانی، تغییر تکنولوژی ساخت، استفاده از روش‌هایی برای افزایش ایمنی ساختمان و طراحی بناها به شیوه‌ای که از انعطاف‌پذیری لازم برای جذب ارتعاش‌ها برخوردار باشند، از این روش‌ها به شمار می‌روند.
و اما شهر تهران؛ وجود گسل‌های فعال و لرزه‌خیزی پایتخت، ضرورت توجه به مسئله ایمنی در این کلانشهر را صدچندان می‌کند. از آنجایی که افزایش کیفیت ساخت و سازهای شهری، مهم‌ترین و اصلی‌ترین عامل کاهش خطرات ناشی از وقوع زمین‌لرزه و ارتقای تاب‌آوری شهری محسوب می‌شود، این مهم، در اولویت کاری معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران قرار گرفته و در این مسیر، با بهره‌گیری از توان پرسنل متخصص، استفاده از خدمات مشاوره‌ای شرکت‌های تخصصی و دانشگاه‌ها و همچنین انجام بازدیدهای متعدد، نسبت به تهیه و تدوین دستورالعمل‌ها یا اصلاح بخشنامه‌های گذشته اقدام شده است.
همچنین با هدف کاهش مخاطرات ناشی از زلزله و ارتقای کیفیت ساختمان‌های قدیمی که براساس آخرین ضوابط و آیین‌نامه‌های لرزه‌ای، طراحی و اجرا نشده‌اند و بخش عمده‌ای از آنها جزو ساختمان‌های آسیب‌پذیر شهر تهران هستند و به دلایلی ازجمله عدم‌توجیه اقتصادی، محدودیت‌های طرح تفصیلی، مسائل حقوقی و مالکیتی، واقع شدن در محدوده بافت‌های تاریخی و…، امکان اخذ پروانه تخریب و نوسازی را ندارند، دستورالعمل «نحوه صدور مجوز بهسازی لرزه‌ای نسبی ساختمان‌های مسکونی در شهر تهران» تدوین و جهت اجرا به مناطق ۲۲گانه ابلاغ شده است. بهره‌گیری از ضوابط و تسهیلات این بخشنامه می‌تواند در ایمن‌سازی نسبی این ساختمان‌ها کارآمد بوده و از مخاطرات جانی و خسارات مالی بسیاری پیشگیری کند.
با توجه به اینکه هم‌اکنون در کشور ما، دستورالعمل و مرجع مدونی برای تخمین عمر مفید لرزه‌ای بنا وجود ندارد، پروژه مطالعاتی با موضوع «تدوین‌ساز و کار فنی و محاسباتی به‌منظور برآورد عمر مفید لرزه‌ای ساختمان‌ها» در دستور کار قرار گرفته و برای برگزاری فراخوان به مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران ارسال شده است.
یکی از موضوعات دیگر که درخصوص ایمنی ساختمان‌ها باید مورد توجه قرار گیرد، فروریزش اجزای غیرسازه‌ای ساختمان‌ها، شامل دیوارهای جانبی، تیغه‌های داخلی، سنگ نما و جان پناه و راه‌پله است که سبب تلفات جانی و خسارات مالی قابل توجه در زلزله‌های محتمل خواهد شد. به‌منظور حسن اجرای ضوابط پیوست ششم استاندارد ۲۸۰۰ در ساختمان‌های در حال احداث شهر تهران، اصلاح سامانه گزارشات مرحله‌ای مهندسین ناظر به‌منظور تدقیق نحوه نظارت مهندسین در این زمینه در دستور کار قرار گرفته که طی ماه‌های آتی پیاده‌سازی خواهد شد.
اما در کنار مسئله ایمنی ساختمان‌ها، نباید از وجود گودهای رها شده ناایمن به‌عنوان یکی از تهدیدات بالقوه در زمان وقوع زلزله چشم‌پوشی کرد. ازاین‌رو شناسایی گودهای رهاشده و ناایمن سطح شهر به‌عنوان یکی از اولویت‌های کاری قرار گرفته و آمار این گودها پس از اولویت‌بندی براساس میزان خطر، به‌منظور انجام اقدامات لازم برای رفع خطر به مراجع مربوطه ارسال شده است. همچنین پروژه مطالعاتی با عنوان«تعیین شاخص خطر گودهای ساختمانی براساس آخرین ضوابط و آیین‌نامه‌های لرزه‌ای، طراحی و اجرا نشده‌اند و بخش عمده‌ای از آنها جزو ساختمان‌های آسیب‌پذیر شهر تهران هستند و به دلایلی ازجمله عدم‌توجیه اقتصادی، محدودیت‌های طرح تفصیلی، مسائل حقوقی و مالکیتی، واقع شدن در محدوده بافت‌های تاریخی و…، امکان اخذ پروانه تخریب و نوسازی را ندارند، دستورالعمل «نحوه صدور مجوز بهسازی لرزه‌ای نسبی ساختمان‌های مسکونی در شهر تهران» تدوین و جهت اجرا به مناطق ۲۲گانه ابلاغ شده است. بهره‌گیری از ضوابط و تسهیلات این بخشنامه می‌تواند در ایمن‌سازی نسبی این ساختمان‌ها کارآمد بوده و از مخاطرات جانی و خسارات مالی بسیاری پیشگیری کند.
با توجه به اینکه هم‌اکنون در کشور ما، دستورالعمل و مرجع مدونی برای تخمین عمر مفید لرزه‌ای بنا وجود ندارد، پروژه مطالعاتی با موضوع «تدوین‌ساز و کار فنی و محاسباتی به‌منظور برآورد عمر مفید لرزه‌ای ساختمان‌ها» در دستور کار قرار گرفته و برای برگزاری فراخوان به مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران ارسال شده است.
یکی از موضوعات دیگر که درخصوص ایمنی ساختمان باید مورد توجه قرار گیرد، فروریزش اجزای غیرسازه‌ای ساختمان‌ها، شامل دیوارهای جانبی، تیغه‌های داخلی، سنگ نما و جان پناه و راه‌پله است که سبب تلفات جانی و خسارات مالی قابل توجه در زلزله‌های محتمل خواهد شد. به‌منظور حسن اجرای ضوابط پیوست ششم استاندارد ۲۸۰۰ در ساختمان‌های در حال احداث شهر تهران، اصلاح سامانه گزارشات مرحله‌ای مهندسین ناظر به‌منظور تدقیق نحوه نظارت مهندسین در این زمینه در دستور کار قرار گرفته که طی ماه‌های آتی پیاده‌سازی خواهد شد.
اما در کنار مسئله ایمنی ساختمان‌ها، نباید از وجود گودهای رها شده ناایمن به‌عنوان یکی از تهدیدات بالقوه در زمان وقوع زلزله چشم‌پوشی کرد. ازاین‌رو شناسایی گودهای رهاشده و ناایمن سطح شهر به‌عنوان یکی از اولویت‌های کاری قرار گرفته و آمار این گودها پس از اولویت‌بندی براساس میزان خطر، به‌منظور انجام اقدامات لازم برای رفع خطر به مراجع مربوطه ارسال شده است. همچنین پروژه مطالعاتی با عنوان«تعیین شاخص خطر گودهای ساختمانی براساس روش‌های مدیریت ریسک» تعریف و جهت برگزاری فراخوان به مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران فرستاده شده است. نتایج این مطالعه می‌تواند در ارزیابی و اولویت‌بندی دقیق و تخصصی گودهای ناایمن و رها شده موجود در سطح شهر تهران مورد استفاده قرار گیرد.